Als humanist zeg ik: geen autoriteit boven de mens

Sinds 2016 staat Christa Compas (58) aan het roer bij het Humanistisch Verbond. Zij ziet veel overeenkomsten tussen de missies van het Verbond en van de Coöperatie Laatste Wil, waaronder het beslechten van het taboe op het zelfgekozen levenseinde.

Christa Compas kan bogen op een brede carrière in het maatschappelijk veld. Zo werkte ze in diverse functies bij vakcentrale FNV en was ze medeoprichter van emancipatiebeweging Women Inc.

Door Ank van Rijnsoever

Als directeur van het Humanistisch Verbond wil ze zich, evenals de Coöperatie Laatste Wil, sterk maken voor het recht op een zelfgekozen levenseinde, ook bij voltooid leven, in wettelijk opzicht. “Individuele vrijheid, zolang die niet ten koste gaat van de vrijheid van anderen, en gelijkwaardigheid zijn de basis daarbij” aldus Compas. “Dat houdt in dat geen overheid of kerk zich door wet of politieke overtuiging mag bemoeien met ons privéleven. Als humanisten vinden we dat je zelf verantwoordelijk bent voor je moreel kompas en daarom ook geheel autonoom moet kunnen beslissen over je levenseinde. Ons Verbond heeft vanaf de oprichting thema’s rondom het levenseinde geagendeerd.”

Autonomie hoog in het vaandel

Compas stelt dat het Humanistisch Verbond autonomie hoog in het vaandel heeft staan. “We buigen ons over alle levensterreinen, dus ook over leven en dood. In dat debat met anderen zijn wij altijd helder aanwezig. Natuurlijk kunnen standpunten schuren. Maar we respecteren elkaars waardigheid, zelfs bij fundamenteel verschil in opvatting, al zal altijd de autonomie van het individu centraal staan. Het autonoom beslissen over je levenseinde is ontzettend belangrijk, niet alleen voor jezelf, maar ook voor je omgeving. Daar kunnen weliswaar ook binnen onze gelederen mensen moeite mee hebben, bijvoorbeeld geestelijke verzorgers, wat misschien de schijn van tegenstelling oproept. Maar niemand zal tegen een goede laatste levensfase zijn. Ook veel religieuze mensen die vinden dat het leven een geschenk is en erkennen dat dat mensen niet ontslaat van de eigen verantwoordelijkheid. Wij zien het leven niet als heilig in de zin van lotsbestemming. Als humanist zeg ik: geen autoriteit boven de mens. Natuurlijk is er niets op tegen om hulp of begeleiding te vragen aan een arts of iemand anders, maar in laatste instantie is het je eigen beslissing en dient die gerespecteerd te worden.

Actief bij begin én einde van het leven

Behalve met het zelfgekozen einde van het leven houdt het Humanistisch Verbond zich ook bezig met het begin van leven, althans met wat door sommigen gezien wordt als levensbegin, en de beëindiging daarvan: abortus. Compas legt uit: “Ook hier stellen wij de autonome beslissing van de vrouw boven alles en staan wij pal voor de eigen wil. Wij respecteren de mening van mensen die tegen abortus zijn; ook zij hebben het recht op te komen voor hun mening. Wij strijden echter wel tegen mensen die vrouwen die naar een abortuskliniek gaan, lastigvallen met intimiderende informatie. Daar vinden we dat de persoonlijke levenssfeer geëerbiedigd moet worden, bijvoorbeeld door een ‘bufferzone’ die vrijwaart tegen die ongevraagde, intimiderende informatie.”

Nog zo’n heikel thema is de wilsbekwaamheid van demente mensen die nog bij hun volle verstand hebben beslist en vastgelegd wat zij in een later ziektestadium willen. Ook zij hebben recht op een zelfgekozen levenseinde. In april 2020 bevestigde de Hoge Raad dat euthanasie is toegestaan bij mensen die door gevorderde dementie wilsonbekwaam zijn geworden. Een eerder opgestelde wilsverklaring kan dan een mondeling verzoek vervangen. Op de vraag of zij denkt dat hiermee dat probleem is opgelost, reageert Christa Compas: “Onzes inziens was dat al zo vóór deze uitspraak. De wet voorziet al nadrukkelijk in deze situatie.”

Denkt Christa Compas na over haar eigen levenseinde?

“Ik ben 58 en kan me op dit moment niet voorstellen dat er zoiets is als een voltooid leven. Voor mezelf dan. Desondanks weet ik dat anderen daar anders over denken en daarom wil ons Verbond dat de strafbaarstelling van de hulp bij zelfdoding van de baan gaat. Nu zie ik dat zelfdoding vaak in grote heimelijkheid en eenzaamheid gebeurt, soms op de meest gruwelijke wijze. Maar ik realiseer me dat een mens in de loop van zijn leven van standpunt kan veranderen, dat gun ik iedereen. Als het laatstewilmiddel in huis is, dan merken we dat dat rust geeft én dat mensen door die rust soms toch ook weer een beetje gaan openstaan voor een wat andere blik op het leven.”

Christa Compas gaat graag een stevig debat aan. “Ja, ik ben pittig en strijdbaar. Het Humanistisch Verbond is volstrekt onafhankelijk en ontvangt geen subsidie, waardoor we ook de ruimte hebben om ferme standpunten in te nemen. En wij zien dat die positie in het debat echt uitmaakt en kan leiden tot resultaat. Soms in samenwerking met de NVVE en natuurlijk met de Coöperatie Laatste Wil. In 2010 steunden we het burgerinitiatief Voltooid Leven, een poging van de groep Uit Vrije Wil met onder anderen Hedy d’Ancona en Jeroen Krabbé, om dit onderwerp op de agenda van de Tweede Kamer te krijgen. Het wetsvoorstel van Pia Dijkstra is een stap in de goede richting, maar er is nog veel werk te doen.”