Tim Hofman is presentator van het onlineprogramma BOOS waarin hij mensen helpt met het oplossen van hun problemen. In 2018 begon hij met een documentaire over euthanasie voor jonge mensen. Op 7 januari 2021 werd het resultaat, Euthanasie De Movie, uitgezonden op YouTube.
Hoewel “euthanasie” in de kop staat, gaat het in deze documentaire meestal over iets anders. Euthanasie is wel een term die bij veel mensen bekend is, maar ze weten vaak niet waar dat om gaat. Eigenlijk gaat het over jongeren die niet meer willen leven. Twee van hen staan in de documentaire centraal.
Athalia (21), heeft een auto-immuunziekte die het vlies rondom haar longen zo ernstig aantast dat haar longen steeds meer krimpen. Dat gaat gepaard met veel pijn en benauwdheid.
Wanneer Athalia in 2018 voor het eerst in contact komt met Tim, heeft zij volgens de artsen nog een levensverwachting van maximaal drie jaar. Ze doet meermalen een beroep op haar huisarts voor euthanasie. Tevergeefs, want er zou nog wel eens een nieuwe behandeling kunnen komen. Ook bespreekt Athalia met haar man het alternatief van zelfdoding. Hij wil er dan niet bij zijn omdat hij bang is voor strafbaarheid. Hij zegt: “Je moet wel er een filmpje van maken op je eigen telefoon. En doe het dan met pilletjes, ik wil je niet hangend vinden.”
Robin (25), de tweede persoon, vindt zijn leven voltooid. Hij worstelt hier al mee vanaf zijn zevende. Zijn wens om niet meer te leven wordt in zijn omgeving gepareerd met opmerkingen als “je bent een leuke jongen, je ziet er goed uit” of “je bent jong, je hebt nog een heel leven voor je”. Wanneer hij in juni 2019, na vele therapieën, zijn huisarts om euthanasie vraagt, wordt hij gedwongen opgenomen op de gesloten afdeling van een psychiatrische kliniek. Hier moet hij verplicht doorgaan met de behandelingen. Robin denkt erover om zelf het heft in handen te nemen. “Het is alleen zo rot dat ik er met niemand over kan praten. Ik wil mijn lichaam niet verminken. Toch heb ik daar nu vrede mee. Het is niet wat ik wil, maar ik word die kant opgedreven. Blijkbaar mag niemand beslissen over zichzelf.”
Wanneer hij van de Erasmusbrug springt, haalt de politie hem uit het water en brengt hem met een gebroken nekwervel terug naar de psychiatrische kliniek. Robin belt Tim om te vertellen wat er is gebeurd. En ook om te zeggen dat hij heel verdrietig is dat het niet is gelukt. Op de vraag van Tim waarom hij dat op het midden van de dag deed en niet om twee uur ’s nachts als niemand het ziet, antwoordt Robin “Ik wilde het nu doen, ik kon het niet uitstellen.”
Gerty Casteelen, psychiater en werkzaam bij het Expertisecentrum Euthanasie, vertelt dat jaarlijks ongeveer 800 mensen met psychisch lijden zich aanmelden bij het Expertisecentrum. Meer dan 90% van hen wordt afgewezen. “Eigenlijk willen ze niet dood. Maar ze weten niet hoe ze moeten leven.”
Casteelen bevestigt dat de lat bij psychisch lijden heel hoog ligt: “Je moet ondraaglijk lijden, uitbehandeld zijn en wilsbekwaam zijn. Dat is bijna niet aan te tonen.” Zij is kritisch over de geestelijke gezondheidszorg: “Als er meer met mensen zou worden gepraat, zouden er minder suïcides zijn.”
In de documentaire worden ook twee ervaringsdeskundigen ingebracht: Olax en Jelmer, beiden 33 jaar. Olax is gediagnostiseerd met borderline en depressie. Zolang als hij zich herinnert, heeft hij de wens om op te houden met leven. Jelmer heeft een oogaandoening waardoor hij blind kan worden. Verder is hij gediagnostiseerd met ADHD, PTSS en klinische depressie. Ze zijn beiden afgewezen door het Expertisecentrum. Op de vraag “waarom eigenlijk euthanasie en geen zelfmoord of zelfdoding” zegt Olax: “Ik kan een heleboel redenen noemen. Dat komt er allemaal op neer dat zelfdoding verschrikkelijk en behoorlijk riskant is. Als je jezelf wilt verhangen, heb je een enorm risico dat je het overleeft en de rest van je leven met nek- en rugklachten verder gaat. Bij een medicatie-overdosis loop je kans op orgaanschade. Extremere vormen als voor een auto of een trein springen? Daarmee berokken je andere mensen heel veel schade. Er zijn veilige manieren, maar die houden in dat je het in het geheim moet doen. Je mag er met niemand over praten, want iedereen die ervan weet is strafbaar omdat die je iemand moet tegenhouden.”
Op de vraag wat hem zou helpen zegt Jelmer: “Het zou enorm helpen als er minder taboe op zelfdoding zou zijn. Als je er gemakkelijker over kunt praten. Als je zou weten dat je dood mag op een waardige manier, zou dat het leven draaglijker kunnen maken.” Olax voegt toe: “Eigenlijk iets om naar uit te kijken, dus minder uitzichtloos”
In 2019, toen de toestand van Athalia verslechterde, werd euthanasie alsnog ingewilligd. Een jaar later deed Robin weer een poging tot zelfdoding. Deze keer lukte het wel.
Commentaar
Allereerst: complimenten voor Tim en zijn team voor deze uitstekende documentaire. Veel jongeren zullen zich hierin herkennen en er steun uit putten.
Maar een aantal mythes over euthanasie blijft in stand. Veel mensen denken dat euthanasie een recht is waar je om kunt vragen. Dat is niet zo. Het is een gunst die de dokter kan verlenen, maar daartoe is hij niet verplicht. Als je niet meer wilt leven en niet een heel goed medisch verhaal hebt (uitbehandeld, terminaal ziek, enz.) kan je beter op zoek gaan naar mogelijkheden om je leven zelf te beëindigen.
En als je dan zelf het heft in eigen hand neemt, loop je tegen veel belemmeringen op. Volgens de wet beslis je over je eigen leven en mag je dus je leven beëindigen. Maar tegelijk zorgt de overheid ervoor dat je er geen uitvoering aan kunt geven. Over medicijnen gaan alleen de dokters, met de chemische industrie is afgesproken dat middelen niet worden verstrekt aan particulieren en de zwaar gesubsidieerde 113 Zelfmoordpreventie praat op mensen in om vooral te blijven leven.
Pijnlijk in de documentaire is dat jongeren niet weten dat zij over hun stervenswens met hun naasten mogen praten en van hen steun mogen krijgen. In de documentaire zeggen mensen herhaaldelijk dat het strafbaar is als een naaste erbij is. Of zelfs dat het strafbaar is als je iemand niet tegenhoudt. Dat is echt niet waar. Je mag erbij zijn, je mag iemand ondersteunen, praten, zijn hand vasthouden… het enige dat je niet mag doen, is helpen. Je mag bijvoorbeeld niet een potje met pillen aanreiken.
Tenslotte het Expertisecentrum. Het wekt niet zozeer verbazing dat meer dan 90% van mensen met psychisch lijden wordt afgewezen – dat is vooral het gevolg van een rigide wetgeving – maar wel dat niet wordt onderzocht wat er gebeurt met die mensen als zij zijn afgewezen. Vinden zij een andere methode om hun leven te beëindigen? Ondergaan zij alsnog een (nieuwe) behandeling en worden zij gelukkig? Worden zij alsnog toegelaten voor euthanasie? En na hoeveel jaar dan?
Daar is niets over bekend. Bij een expertisecentrum mag je beter verwachten.