INTERVIEW | ‘DE PIL VAN DRION OF CREPEREN’

Je bent begenadigd kunstenares, niet alleen beroemd maar ook geliefd, een BN’er over wie men niet uitgeschreven raakt. Je maakt al ruim veertig jaar de prachtigste schilderijen, vervat in talloze boeken en hebt veel andere beroemdheden op doek gezet. En dan fiets je op een zomerse dag in 2020 vanaf schilderachtig Prinseneiland in Amsterdam richting huisarts omdat je buikpijn hebt. Voor Ans Markus was het de start van een zwartgerande periode in haar leven.

Ank van Rijnsoever
Fotograaf: Thesi Geesink | Geïnterviewde: Ans Markus

Ans Markus, wel eens neergezet als ‘excentrieke’ kunstenares is niet zozeer excentriek als wel heel bijzonder. Als mens én als kunstenares is ze toegankelijk en zonder kapsones. Dat ze veel publieke aandacht krijgt, is niet vreemd want al decennialang maakt ze realistische schilderijen die ze ook regelmatig exposeert. Echt bekend werd ze in haar beginperiode met de schilderingen van vrouwen in witte windsels, uitingen van haar grote onzekerheid in vroege jaren, getekend door narigheid in haar persoonlijk leven. Maar daarin is ze niet blijven steken en haar stijl heeft zich inmiddels ontwikkeld naar andere thema’s, is losser geworden en richt zich nu op alle dilemma’s waarmee een mens in het leven geconfronteerd wordt. Zoals ouder worden, maar ook doodgaan en de manier waarop dat gebeurt.

Gevoel van controleverlies is onbeschrijflijk

Het was vooral rondom 2010 dat de dood inbrak in het leven van Ans en haar partner Wybe Tuinman. Met als wrede gebeurtenis in familieverband een zelfdoding. Minder onvoorspelbaar, maar toch schokkend, was het overlijden van haar moeder. Ans: “Mijn moeder, die bij overlijden 101 jaar was, woonde in een verpleeghuis in mijn buurt waar ik haar elke dag bezocht. Ze was helder van geest en zeker niet doodziek. Toch overleed ze plotseling aan nierfalen doordat ze verkeerde medicijnen kreeg en ook nog in een delier kwam. Ik voel me nog steeds schuldig dat ik dat niet heb kunnen voorkomen. Je vroeg net of ik doodgaan kan schilderen…, dat heb ik onder meer gedaan door een schilderij te maken van mijn slapende oude moeder (101) in foetushouding, wat de cover van een boek is geworden. Dat gevoel dat ze helemaal nog niet dood wilde, is vreselijk. Ik weet dat ze gevochten heeft. Maar mijn eigen ziekte voegde nog weer een extra dimensie toe aan het denken over de dood en het proces rondom het doodgaan. De angst daarover, bang zijn voor controleverlies, dat is onbeschrijflijk en spookt vooral ‘s nachts door je hoofd. Toen bij mij in augustus 2020 door die buikpijn eierstokkanker werd geconstateerd en ik de chemoperiode inging, was ik niet alleen bang voor het verlies van mijn haar maar vooral voor dat controleverlies. Wat kun je straks nog, vroeg ik mezelf af, morgen kan alles anders zijn, misschien fiets ik vandaag wel voor het laatst hier op het eiland, ik ben nu 74, maar haal ik de 75 wel? Elke dag sta je dan op met het gevoel dat je leeft bij de dag. En dan telkens die angst voor de uitslag van de volgende controle. Na twee operaties en die chemo’s ben ik nu hopelijk vrij van kanker, maar de angst blijft. Je kwetsbaarheid voelt met de dag duidelijker. Die angst voor het echte einde, hoe dat zal gaan. Wybe is daar al zoveel jaren mee bezig. Al voordat wij elkaar leerden kennen, zo’n dertig jaar terug, verzamelt hij alles wat hij onder ogen krijgt over oud worden en doodgaan, met accent op hoé je doodgaat. Ook daar speelt angst voor controleverlies een grote rol. En naarmate je ouder wordt, is er steeds meer die angst om van anderen afhankelijk te zijn en eindeloos te moeten lijden. Zowel Wybe als ik hopen vurig dat daar eens een oplossing voor komt.” Ans verloor inderdaad het voor haar zo kenmerkende donkere haar, strak en streng naar achteren getrokken, maar heeft uiteindelijk besloten haar nieuwe, grijswitte haardos, te verwelkomen. (Zie foto) Het staat haar fantastisch en maakt haar verschijning zachter.

Een voortdurende zoektocht naar leven én doodgaan

“De realiteit van mijn ziekte is dat ik geroken heb aan het feit van dood te kunnen gaan. Dan ga je behalve nadenken over het leven ook zoeken naar antwoorden op het hoe en wanneer van doodgaan. Je raakt van die onzekerheid zo in de war, je krijgt zoveel onrust in je hoofd. Waarom is die pil van Drion er nog niet? Niemand weet hoe het leven eindigt, het is zo’n zoektocht, het geeft zo’n gevoel van onmacht door dat gebrek aan houvast. Eigenlijk is het gewoon een puinzooi. Het is toch niet te geloven dat iets dat zo belangrijk is in een mensenleven door de politiek en juristerij wordt tegengewerkt. Door mensen die er niet over horen te gaan.”
Volgens Ans is het tijd om Wybe bij het gesprek te betrekken. Ze waarschuwt: “Ik ben een struisvogel, wil er eigenlijk niet eens echt alsmaar mee bezig zijn, probeer het zoveel mogelijk van me af te schuiven, dat denken daarover, maar Wybe knalt er gewoon alles uit.”

Geen dag langer leven dan Ans

Wybe Tuinman, Ans’ partner, zelf onder meer kunstverzamelaar – Ans: “Hij kocht ooit mijn eerste schilderij” – maar ook in het dagelijks leven de begeleider van Ans als kunstenares voor de publiciteit en regelwerk rondom de atelierruimte annex cursusstudio op Prinseneiland, schuift aan bij het gesprek met een grote tas vol boeken en knipsels. Veel daarvan is jaren oud en vergeeld, maar alles gaat over doodgaan. Nogal verbijsterend, die ‘hobby’ van Wybe. Waardig doodgaan en hoe dat plaats kan vinden is blijkbaar al lang voor hem, en nu ook steeds meer voor Ans, een onderwerp van bijna dagelijkse aandacht. Knipsels en boeken gaan over doodgaan in een verpleeghuis, euthanasie, maar ook over het gebrek aan lef van artsen en overheid om eindelijk eens de mogelijkheid te bieden een levenseinde in eigen regie te regelen. En een eind te maken aan het strafbaar stellen van hulp bij zelfdoding door nabestaanden. Die worden nu, als ze een kopje water aanreiken voor het doorslikken van een pil, opgepakt als criminelen. Wybe: “We zoeken naar een middel waarvan je weet dat dat goed werkt, dat je geen extra pijn hoeft te lijden. Dat zou zo’n ontzettende geruststelling zijn. Maar nu is het de pil van Drion of creperen”. Hij laat er geen onduidelijkheid over bestaan hoe hij aankijkt tegen een mogelijk alleen overblijven als Ans er niet meer zou zijn. Hij stelt: “Ik wil geen dag langer leven dan Ans. En dan wil ik daartoe wel een goede mogelijkheid hebben.”

Veilig middel voor zelfdoding kan juist mensen in leven houden

Ans meldt nog dat ze regelmatig het thema waardig sterven bespreekt binnen een groepje van vrouwelijke leeftijdgenoten. “Allemaal lid van de NVVE, maar ik zal toch ook de Coöperatie Laatste Wil eens onder de aandacht brengen.”
De conclusie van zowel Ans als Wybe is dat het eindelijk bieden van een mogelijkheid om zelf op waardige afscheid van het leven te nemen zoveel onrust bij veel mensen zou weghalen. “Het idee dat dat kan, met die spreekwoordelijke pil van Drion, op het door jou zelfgekozen tijdstip en bijgestaan door je geliefden, zou ook volgens hen mensen juist in leven kunnen houden. Zoveel rust geven. Door de gedachte dat er een goede, veilige en toegestane manier is om heel waardig en rustig afscheid te nemen van het leven dat je om welke reden dan ook op een bepaald moment wilt beëindigen. Denken die mensen die dat nu tegenhouden dáár wel eens aan?”

Maar op dit moment ziet Ans Markus de toekomst voorzichtig positief in. Ze heeft weer de energie en inspiratie om de draad van niet alleen schilderen weer op te pakken, maar heeft daar nu ook bronzen beelden en broches van perspex aan toegevoegd.
Veel van haar werk, van zowel de tijd voor als na haar ziekte, is tot en met 12 maart 2023 te zien in museum Slager in ’s-Hertogenbosch waar ze ook haar nieuwste boek ‘Wat als…’ heeft gepresenteerd. En waar een groot doek extra aandacht vraagt. Het heet ‘Verdraagzaamheid’ en laat 150 olieverfportretten zien van jonge mensen van allerlei pluimage. Het is haar bijdrage aan het zoeken naar verbinding. De titel van de expositie is dan ook ‘Verbonden Vrijheid’.