Patrick Lodiers: “Ik begrijp nu dat het leven oneindig zwaar kan zijn”

Wat bezielt een levenslustige, gelauwerde tv-maker om zich te verdiepen in de dood? Een zelfgekozen dood nog wel. Een jaar lang was Patrick Lodiers (49) getuige van de worsteling van vijf jonge mensen die hunkeren naar het einde van hun leven. Zoals deelneemster Simone die bij de eerste ontmoeting met hem de boel maar gelijk op scherp zette: ‘Ik had liever dat je nu naast mijn graf stond in plaats van je in levenden lijve te ontmoeten.”

 door Ank van Rijnsoever

 In de zesdelige serie Leven voor de dood gaat het om relatief jonge mensen: Simone, Roland, Mees, Chantal en Rudy. Eigenlijk alle vijf nog volop in het leven staand, met baan, studie, relatie. En toch willen ze niet verder. Zij lijden aan het leven, zijn depressief, missen levenswil en -vreugde en willen liever vandaag dan morgen dood. Nou ja, misschien niet per se dood, maar verder leven kúnnen ze niet. En een tussenweg is er niet. Eindeloze therapieën ten spijt en vele zelfmoordpogingen verder…

Taboe op praten over zelfmoord doorbreken, spaart levens

Wat heeft Lodiers geïnspireerd tot deze serie? Hij maakte eerder naam met onder meer De Grote Donorshow en de reeks Over Mijn Lijk. De laatste over ongeneeslijk zieke jongeren op weg naar het graf. Na een aantal afleveringen daarvan vond hij dit soort naar de keel grijpende humaninterest televisie wel even genoeg. Maar het bloed van deze mensenmens kruipt waar het niet kan gaan. Lodiers legt uit: “In mijn radio 1-programma De Nieuws BV had ik een vader, nota bene levenscoach, die perplex stond van de zelfmoord van zijn zoon. Totaal onbegrip, want hij had nooit ook maar het kleinste signaal opgevangen. Toen er gelijktijdig cijfers over aantallen verkeersdoden verschenen, realiseerde ik me dat dat nooit gebeurt met het jaarlijkse aantal zelfdodingen, toch zo’n vijf per dag, weten we nu. En dan hebben we het nog niet over de mislukte pogingen, meer dan 100.000 per jaar. Daarnaast zijn er nog de mensen die met de gedachte spelen. Inmiddels zullen die cijfers weer zijn gestegen, ook onder invloed van corona. Veel van die mensen sterven een eenzame dood en bijna nooit heeft hun omgeving die aan zien komen. Ik realiseerde me op dat moment dat het hier gaat om een groot maatschappelijk probleem. En daar wilde ik iets aan doen. Het in alle facetten bespreekbaar maken en dat taboe op praten erover doorbreken. Het liet me gewoon niet meer los. Want intussen is wel duidelijk dat het er niet over hebben onderdeel is van het probleem. Door er wél over te praten doorbreek je het isolement. En zoals onze deelnemers zeggen in ons programma: als we met onze uitzendingen ook maar één persoon bij zelfmoord weghouden, dan is dat het al de moeite waard geweest.”

Open gesprekken, met alleen luisteren en niet oordelen

Patrick Lodiers snapte wel dat hij een serie over jongeren die echt alleen maar dood willen, niet kon realiseren zonder stevige voorbereiding. Daarom kregen hij en de opnameploeg een training van Stichting 113 Zelfmoordpreventie om niet na een zware opnamedag ook zelf door te draaien. En om inzicht te krijgen in de problematiek. Lodiers: “Natuurlijk was het zwaar, maar vaak ook met humor. Het klikte. ik mocht alles vragen. Het compliment dat ik na afloop kreeg, was dat ik goed luisterde en niet oordeelde. Waarbij me wel duidelijk werd gemaakt dat ik het natuurlijk nooit helemaal kon begrijpen, omdat ik zelf niet dat gevoel met het zwarte randje ken.”

Gevraagd naar wat hij er zelf aan heeft overgehouden, antwoordt Patrick Lodiers: “Ik begrijp nu dat het leven oneindig zwaar kan zijn. Dat het een uitputtende worsteling is.” Of zoals deelnemer Rudy het verwoordt: “Als ik ’s morgens wakker word, dan weet ik dat ik weer 16 uur strijd moet leveren, en morgen ook, en overmorgen ook.” Op verzoek van zijn zus staat hij op een wachtlijst van een jaar voor een laatste psychiatrische behandeling, maar hij verwacht er niets van. Ook een decennialange strijd wordt geleverd door Chantal, zo vaak in een gesloten inrichting geplaatst, zonder resultaat, ondanks de intensieve behandelingen. Cynisch stelt ze dat ze niet snapt waarom ze eerst gezond moet worden om dood te mogen gaan. Haar moeder laat weten dat ze er nog niet één keer beter van is geworden en dat ze haar dochter nu gunt dat ze eindelijk geaccepteerd is voor het Expertisecentrum Euthanasie. Al hoopt ze zelf nog op een wonder.

Grotere rol voor zingeving in psychiatrie

Het is nodig dat de doodswens uit de taboesfeer komt. Dat we de moed hebben om erover te praten en het niet als psychiatrisch probleem zien maar als onderwerp dat met zingeving te maken heeft. Dat vindt althans Paul van Hoek, soms aan het woord in de serie. Van Hoek is adviseur en trainer sociaal psychiatrische zorg. Een uitspraak van hem: “Dat je dood wilt, betekent nog niet dat je gek bent.” Gek niet, maar ziek dan? Mees is bijvoorbeeld als onbehandelbaar gediagnosticeerd. Ontelbare opnames in een gesloten inrichting, medicinale en psychiatrische behandelingen, soms decennialang, kunnen de overtuiging geven dat er geen andere weg is dan de dood. Paul van Hoek stelt dat psychiatrische problemen vaak niet zijn te ‘genezen’, dat mensen soms moeten leren leven met psychiatrische beperkingen. Dat de moed dan in je schoenen zakt, is invoelbaar en begrijpelijk. Dat betekent dat naast pogingen om die beperkingen te verminderen, de ggz ook werk moet maken van zingeving. Dat laatste schiet er veel te vaak bij in. Het is de vraag of dat nog gaat lukken voor Simone, Roland, Mees, Chantal en Rudy. Naar alle waarschijnlijkheid niet. Simone verzucht: “Voor mij niet, maar wat zou ik graag nog eens één dag gelukkig zijn.” Ook voor Chantal zit het er niet in. Patrick Lodiers over haar uitweg via het Expertisecentrum Euthanasie: “Wat zal dat toch een raar gevoel zijn, als je er opeens niet meer bent!”

Hoe staat Patrick Lodiers tegenover het ‘voltooid leven’ en de autonome levensbeëindiging die de Coöperatie Laatste Wil voorstaat.

Zelf staat hij daar (nog?) mijlenver vanaf. “Ik moet er nu niet aan denken. Kan me ook niet voorstellen dat dat ooit gaat komen, maar je weet niet wat er in je leven gebeurt. Maar als je me vraagt of ik daar nog eens een documentaire over zou willen maken, dan wil ik daar wel over nadenken. Want ik begrijp wel dat het voor vooral ouderen een grote wens kan zijn om helemaal zelfstandig met zo’n laatstewilmiddel te kiezen voor de dood. Maar een programma…? Op termijn misschien, maar ook dan moet ik me enorm in die materie verdiepen. En ook in alle wettelijke toestanden, want dat is niet zo simpel. Maar zeg nooit nooit. Misschien als deze serie weer wat is weggezakt. Maar gelukkig kent het leven vele kanten… Zo ga ik naast mijn radioprogramma volgend jaar ook weer eens heerlijk het theater in met de Tafkal, the artists formerly known as Lama’s.” (Een vrolijke, interactieve improvisatie voorstelling, red.)

Naschrift:

Na verschijning van deze nieuwsbrief zullen nog de twee laatste uitzendingen van ‘Leven voor de dood’ te zien zijn: op de woensdagen 19 en 26 mei. (BNNVARA)
Overigens komen ook in deze afleveringen reacties van familie en vrienden aan bod.